• Film i serial o Eras Tour na Disney+ 
• Tajne przejście cesarza w Koloseum otwarte 
• Aktorzy ostrzegają przed narzędziem OpenAI

---

Węgierski pisarz Laszlo KRAS-na-hor-kai otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Uzasadnienie: przekonujące i wizjonerskie dzieło, które w obliczu apokaliptycznego terroru potwierdza siłę sztuki. To drugi Węgier z literackim Noblem po Imre Kertesz w 2002 roku. 71-letni KRAS-na-hor-kai powiedział w szwedzkim radiu, że planował napisać tylko jedną książkę, ale po debiucie chciał się poprawiać. Jego życie to permanentna korekta.

Szwedzka Akademia umieszcza go w tradycji środkowoeuropejskiej, która ciągnie się przez Kafkę do Thomasa Bernharda. Charakteryzują ją absurd i groteska. W przypadku KRAS-na-hor-kai przełom to "Satan-tango" z 1985 roku - powieść o grupie mieszkańców opuszczonej kołchozowej farmy tuż przed upadkiem komunizmu. Amerykańska krytyczka Susan Sontag nazwała go mistrzem apokalipsy współczesnej literatury. W 2015 roku zdobył Man Booker International Prize.

KRAS-na-hor-kai ostro krytykuje premiera Viktora Orbana, którego rząd nazwał przypadkiem psychiatrycznym za stanowisko wobec wojny w Ukrainie. Orban mimo to pogratulował mu nagrody. Nagroda jest warta ponad 1 milion dolarów. 

---

Taylor Swift zajęła pierwsze miejsce na brytyjskiej liście przebojów z albumem "The Life of a Showgirl". W trzy dni sprzedała 500 000 egzemplarzy, co daje najlepszy wynik otwarcia w tym roku. To jej 14 album numer jeden w Wielkiej Brytanii. Na Spotify w mniej niż 11 godzin płyta została najczęściej streamowanym albumem w 2025 roku.

Trzy utwory z albumu zajęły pierwsze trzy miejsca na liście singli - "The Fate of Ophelia", "Opalite" i "Elizabeth Taylor". W Australii Swift pobiła kolejny rekord - wszystkie 12 piosenek z płyty jest w pierwszej dwunastce listy singli. 

Taylor Swift wypuści film koncertowy i sześcioodcinkowy serial dokumentalny o trasie Eras Tour na platformie Disney+. Premiera 12 grudnia. Disney+ stawia na ekskluzywną muzykę na żywo i ogromną globalną bazę fanów Swift, żeby przyciągnąć nowych abonentów na konkurencyjnym rynku.

---

Film "The Eras Tour | The Final Show" pokaże pełen koncert z ostatniego przystanku trasy w Vancouver. Serial dokumentalny to z kolei kulisy tego, co Swift nazywa najważniejszym i najbardziej intensywnym rozdziałem kariery. Odcinki 12, 19 i 26 grudnia.

Trasa Eras Tour, która ruszyła w marcu 2023 roku i obejmowała dwudziestoletni katalog Swift, stała się najbardziej dochodową trasą w historii z ponad 2 miliardami dolarów ze sprzedaży biletów. Swift ma 14 nagród Grammy, w tym rekordowe cztery statuetki za album roku.

---

Tajne przejście w Koloseum, nazwane imieniem cesarza Commo-dusa z filmu "Gladiator", po raz pierwszy otwarto dla zwiedzających. Korytarz pozwalał cesarzom wchodzić na arenę i oglądać walki gladiatorów bez mieszania się z tłumem. Został wykuty w fundamentach między końcem pierwszego wieku naszej ery a początkiem drugiego wieku, jako dodatek do oryginalnego projektu. Koloseum otwarto w 80 roku naszej ery.

Przejście odkryto w XIX wieku. Połączono je z Commo-dusem, bo historyczne kroniki wspominają, że przeżył zamach w podziemnym korytarzu. Jak mówi archeolog, która nadzorowała restaurację, było bardzo łatwo nawiązać to połączenie. Kiedyś korytarz miał marmurowe ściany, później zastąpione tynkiem z dekoracjami krajobrazowymi. Na sklepieniu były stiuki pokazujące sceny mitologiczne, a w niszach przy wejściu przedstawienia widowisk - walki niedźwiedzi i akrobatów.

Zachowały się ślady dekoracji, ale bardzo wilgotne warunki w podziemnym przejściu utrudniają konserwację. Zwiedzający będą mogli zobaczyć, jak wyglądało w starożytności dzięki wirtualnej rekonstrukcji pokazanej w filmie. Teraz turyści docenią, jak to było być cesarzem.

---

Hollywoodzka agencja talentów oskarżyła OpenAI o narażanie artystów na poważne ryzyko. Chodzi o nowe narzędzie Sora do generowania wideo AI. Agencja założona w 1975 roku, reprezentuje tysiące aktorów, reżyserów, muzyków i sportowców. Pyta wprost, czy OpenAI i jego partnerzy wierzą, że ludzie - scenarzyści, artyści, aktorzy, reżyserzy, producenci, muzycy i sportowcy - zasługują na wynagrodzenie i uznanie za stworzoną przez siebie pracę.

Sora wystartowała we wrześniu jako osobna aplikacja w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Pozwala tworzyć i udostępniać krótkie filmy AI, które można generować z materiałów chronionych prawami autorskimi i dzielić się nimi jak w mediach społecznościowych. Aplikacja szybko zyskała popularność. Sam Altman, szef OpenAI, napisał na blogu, że firma wprowadzi kontrole pozwalające właścicielom praw decydować o użyciu ich postaci w Sora i planuje dzielić się przychodami. 

Przynajmniej jedno duże studio, Disney, zdecydowało się nie udostępniać swoich materiałów w aplikacji. CAA twierdzi, że kontrola, zgoda na użycie i wynagrodzenie to fundamentalne prawo twórców. Niewłaściwe użycie nowych technologii stanowi poważne i szkodliwe zagrożenie wykraczające poza branżę rozrywki i mediów. 

---